Bài viết sưu tầm

Trong vài năm trở lại đây, Diffusion Model đã nổi lên như một “ngôi sao” trong lĩnh vực AI tạo sinh (Generative AI). Nếu như trước kia mô hình GAN thống trị việc tạo ảnh, thì ngày nay các mô hình như Stable Diffusion, DALL·E, Midjourney... đều sử dụng Diffusion Model để tạo ra hình ảnh chất lượng cao, sắc nét, và cực kỳ sáng tạo.

Vậy điều gì khiến Diffusion Model trở nên đặc biệt?
Hãy cùng tìm hiểu một cách đơn giản – trực quan – đúng bản chất.

 1. Diffusion Model là gì?

Diffusion Model là một loại mô hình tạo sinh dựa trên quá trình khuếch tán (diffusion).

Ý tưởng tổng quát:

• Thêm nhiễu dần dần vào dữ liệu thật → biến dữ liệu thành nhiễu trắng hoàn toàn.

• Dùng mạng neural học cách khôi phục dữ liệu từ nhiễu → tạo dữ liệu mới từ nhiễu.

Bạn có thể tưởng tượng:

• Bước 1: Lấy một tấm ảnh → thêm nhiễu 1000 lần → cuối cùng thành một "tấm ảnh trắng xóa nhiễu".

• Bước 2: Train mô hình học cách loại nhiễu ngược lại từng bước.

• Khi hiểu được quá trình này, mô hình có thể:

  • Tạo ảnh từ nhiễu

  • Chỉnh sửa ảnh

  • Hoà trộn phong cách

  • Tạo hình từ văn bản …

2. Quá trình khuếch tán (Forward Diffusion Process)

Đây là quá trình phá hủy dữ liệu bằng cách thêm nhiễu:

x₀ → x₁ → x₂ → … → xₜ (nhiễu trắng)

Diffusion Model = Học cách biến noise thành nghệ thuật.

 

3. Quá trình khử nhiễu (Reverse Diffusion Process)

Đây mới là phần “AI” thật sự.

Mô hình phải học:

• Dự đoán nhiễu trong từng bước

• Khôi phục lại dữ liệu như ban đầu

Mục tiêu của mạng:

$$\text{Model}(x_t,t)\approx ϵ$$

→ mô hình học cách trừ nhiễu chính xác để lấy lại tín hiệu.

Khi mô hình giỏi:

• Xuất phát từ noise → khử nhiễu dần → sinh ra ảnh mới hoàn toàn.

Đây là lí do Diffusion Model có chất lượng cao:
Vì nó tạo ảnh từng bước nhỏ, rất cẩn thận.

---

 4. Ưu điểm nổi bật của Diffusion Model

✔ Chất lượng ảnh cao

Ảnh tạo ra rõ nét, chi tiết, ít lỗi méo hình (artifact).

✔ Ổn định khi huấn luyện

Không gặp vấn đề “mode collapse” như GAN.

✔ Tùy biến linh hoạt

• Tạo ảnh theo mô tả văn bản

• Chỉnh sửa một phần ảnh

• Thay nền, thay phong cách

• Thậm chí tạo video, âm thanh

✔ Không cần generator–discriminator đối kháng

Chỉ cần 1 mạng duy nhất để dự đoán nhiễu.

---

5. Ứng dụng của Diffusion Model

Tạo ảnh từ văn bản (Text-to-Image)

Stable Diffusion, DALL·E…

 Image editing

• Inpainting (vẽ lại phần bị thiếu)

• Super Resolution

• Style Transfer

 Video & Animation

Generative video (Pika Labs, Runway Gen-3).

 Y – Sinh

Tạo cấu trúc protein, phân tử thuốc mới.

 3D / CAD

Tạo mô hình 3D từ text (trong game, phim, thiết kế).

Tính linh hoạt là lí do Diffusion Model phổ biến hơn GAN.

---

 6. Mối liên hệ giữa Diffusion Model và Transformer

Nhiều người nghĩ Diffusion Model không liên quan đến Transformer, nhưng thực tế:

• UNet là kiến trúc chính trong diffusion.

• Nhưng các mô hình hiện đại như Stable Diffusion 3 đang dùng Transformers thay cho UNet.

Transformer giúp:

• Tăng độ chính xác

• Hiểu ngữ cảnh văn bản tốt hơn (text encoder)

• Hỗ trợ ảnh độ phân giải cao

Nếu bạn muốn nghiên cứu Diffusion chuyên sâu → cần biết Transformer.

---

7. Lộ trình học Diffusion Model (gợi ý)

1. Nắm chắc nền tảng:

   • Gaussian noise

   • Variational inference

   • Autoencoder / VAE

   • Attention mechanism

2. Học Forward process và Reverse process.

3. Viết Diffusion mini 20 dòng code bằng PyTorch.

4. Tìm hiểu UNet, latent diffusion.

5. Tối ưu mô hình:

   • DDPM

   • DDIM

   • LoRA & fine-tuning Stable Diffusion

6. Thử build model tạo ảnh từ noise.

---

 Kết luận

Diffusion Model đã thay đổi cục diện của Generative AI nhờ:

• Chất lượng ảnh cao

• Tính ổn định

• Dễ huấn luyện

• Linh hoạt trong ứng dụng

Nếu bạn quan tâm đến AI tạo sinh, đây là lĩnh vực đáng học nhất hiện nay, bên cạnh Transformer.