Phần mềm-Ứng dụng

Ngôn ngữ tự nhiên là phương tiện giao tiếp của con người và là một thành phần cốt yếu trong cuộc sống của chúng ta, nó bao gồm ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết. Đặc điểm của ngôn ngữ tự nhiên là sự nhập nhằng không rõ nghĩa. Đó là điều mà chúng ta cần phải quan tâm khi xử lý ngôn ngữ tự nhiên bằng máy tính.

1.1. Văn phạm và cấu trúc ngữ pháp

1. Từ:Theo quan điểm của ngôn ngữ học phương Tây. Từ được hiểu như là đơn vị cú pháp nhỏ nhất, có ý nghĩa, có từ loại và có chức năng ngữ pháp. Từ tham gia cấu tạo, tổ chức làm thành những thành phần lớn hơn như cụm từ, chuỗi từ, … sao cho có nghĩa và đúng ngữ pháp. Ví dụ:

(1) “Ăn” là một từ có ý nghĩa và là một động từ.

(2) “Năn” là tiếng/chữ không có nghĩa. Nhưng nếu ghép “ăn” với “năn”, ta sẽ được một động từ có ý nghĩa: “ăn năn”. Từ này được ghép bằng 2 tiếng/chữ. Như vậy, từ có thể là sản phẩm của hơn hai tiếng/chữ hoặc của từ.

Nhiều từ kết hợp lại với nhau gọi là cụm từ hay chuỗi từ. Một cụm từ, chuỗi từ được xem là một thành tố. 

Mỗi từ đều có loại từ (lexical type) nhất định như danh từ, động từ, .... . Vì có rất nhiều loại từ khác nhau, cho nên các nhà ngôn ngữ phải tìm cách phân loại từ thành các lớp từ tương đương.

Lớp tương đương (equivalent class)được hiểu là một tiểu tập hợp bao gồm mọi phần tử có cùng tính chất tương đương đã được chọn lọc theo những chuẩn tắc nhất định. Sau đây là một số lớp từ:

- Lớp danh từ (noun class) là một lớp chỉ gồm những từ có tính chất và chức năng, như danh từ riêng, danh từ chung, đại danh từ nhân vật, đại danh từ quan hệ, đại danh từ sở hữu, đại danh từ nghi vấn, đại danh từ hỗ tương, ...

- Lớp chỉ định từ (determiner class)gồm có mạo từ, đại danh từ tái quy, đại danh từ chỉ thị, ...

- Lớp tính từ (adjective class) gồm có tính từ và trạng từ.

- Lớp động từ (verb class) chỉ có động từ.

Trên thực tế, các nhà ngôn ngữ học phương Tây đã thu gọn như sau:

Phạm trù từ vựng (lexical category) được hiểu là tập hợp bao gồm 6 lớp từ (word class):

1. Danh từ (noun)

2. Động từ (verb)

3. Tính từ (adjective)

4. Giới từ (preposition)

5. Liên từ (conjunction)

6. Chỉ định từ (determiner)

Lớp từ được tóm tắc trong bảng sau:

Lớp	Ký hiệu	Ví dụ
Danh từ (danh từ riêng, danh từ chung, đại danh từ nhân vật, đại danh từ sở hữu, đại danh từ nghi vấn, đại danh từ hỗ tương, đại danh từ quan hệ, ...)	N	house, dog, I, you, mine, yours, each other, one another, what, who, whom, which, ...
Động từ	V	live, eat, ...
Tính từ (tính từ, trạng từ)	A	my, your, warm, hot, slowly, extremly, ...
Giới từ	P	to, for, on, ...
Liên từ	C	and, or, ...
Chỉ định từ (mạo từ, đại danh từ tái quy, ...)	D	the, a, this, that, myseft, yourseft, ...
Những loại từ của ngôn ngữ khác.

Bảng 1.1: Bảng tóm tắt  lớp từ

Tuy nhiên cách phân loại trên thực ra chỉ có giá trị cho những ngôn ngữ Ấn-Âu, đặc biệt là tiếng Anh, chứ không đầy đủ cho mọi ngôn ngữ, chẳng hạn như tiếng Việt. Một ví dụ tiêu biểu:

Cũng là danh từ như tiếng Anh, người Việt nói một “con gà”, một “bức tranh”, một “chiếc thuyền”, ... Những từ đặc biệt “con”, “bức”, “chiếc”, ... tiếng Anh không có. Trong tiếng Việt, loại từ này có thể đi với một từ danh từ, động từ, tính từ để thành lập một thành tố mang tính danh từ và có thể coi như một thực thể hầu như đếm được. Nếu đứng một mình, loại từ này có thể đại diện cho đối tượng trong thành tố phía trước, nghĩa là đã được nói trước. Sau đây là một số trường hợp được liệt kê cho trường hợp này:

1. Diễn tả cá thể người: ông giám đốc, anh kỹ sư, ...

2. Diễn tả cá thể đồ vật: cái nhà, cánh cửa, ...

3. Diễn tả cá thể thực vật: cây cam, trái quít, ...

4. Diễn tả cá thể thú vật: con chó, con mèo, ...

5. Diễn tả phái tính nam nữ: cô dâu, chú rể, ...

6. Diễn tả sự già trẻ: bà lão, cháu bé, ...

7. Diễn tả tính cao quý, sang hèn, kính trọng, khinh khi: đấng anh hùng, nhà tư bản, ngài đại sứ, kẻ ăn mày, ...

8. Diễn tả thần linh: đức Chúa Trời, đức Phật, ...

9. Diễn tả sự kiện: cuộc biểu tình, sự bất mãn, ...

10. Diễn tả tâm tư: niềm hy vọng, nỗi nhớ thương, ...

11. Diễn tả số lượng: bầy trẻ, đàn gà, đám tang, ...

12. Diễn tả khối lượng: giọt mưa, trái núi, ...

13. Diễn tả tính từng phần: thửa vườn, mảnh ruộng, ...

14. Diễn tả thứ loại: loại nghệ thuật đắt tiền, thứ văn chương rẻ tiền, ..., v.v.

2. Danh từ và cụm danh từ:  Dùng để biểu thị  tính chất sự vật như sinh vật, vật thể, hiện tượng, sự việc trong đời sống hiện tại…

3. Cụm động từ:Động từ là những từ diễn tả sự tồn tại trạng thái hoặc hành động. Mỗi động  từ phải ở trong 5 dạng cơ bản sau:

Dạng	Ví dụ - Tiếng Anh
Base	go, be, cry
Simple present	go, am, cries
Simple past	Went, was, cried
Present participle	Going, being, crying
Past participle	Gone, been, cried

Bảng 1.2: Những dạng cơ bảng động từ và cụm động từ

Quá khứ trong tiếng Việt sử dụng từ “đã”, tiếp diễn thì là “đang” và tương lai là “sẽ”

Động  từ được chia thành các lớp khác nhau:

- Trợ động từ (auxiliary verbs): be, do, have

- Động từ hình thái (modal verbs): will, can, could

- Động từ chính (main  verbs): eat, ran, believe

Các thì (tenses) cơ bản:

Thì	Cấu trúc động từ được chia	Ví dụ
Simple present	Simple present	He walks to the bookstore
Simple past	Simple past	He walked to the bookstore
Simple future	Will + infinitive	He will walk to the bookstore
Present perfect	Have in present + past participle	He has walked to the bookstore
Future perfect	Will + have in infinitive + past participle	He will have walked to bookstore
Past perfect	Have in the past + past participle	I had walked to the bookstore

Bảng 1.3: Các thì có bản trong của ngôn ngữ

Đối với động từ chính ta có:

- Ngoại động từ (intransitive verbs): có thể đứng một mình mà không cần bổ từ (Jack laughed)

- Nội động từ (transitive verbs): thưòng yêu cầu một cụm danh từ theo sau (Jack found a key)

Một vài cấu trúc bổ ngữ cho động từ:

Động từ	Cấu trúc bổ ngữ	Ví dụ
Laugh	Empty (intransitive)	Jack laughed
Find	NP (transitive)	Jack found a key
Give	NP + NP	Jack gave Sue a paper
Give	NP + NP (to)	Jack gave the book to the library
Try	VP (to)	Jack tried to apologise
Wish	S (to)	Jacked wish for the man to go
Seem	ADJP	Jack seem unhappy in his new job

Bảng 1.4: Một vài cấu trúc bổ ngữ cho động từ

4. Tính từ và cụm tính từ:  Tính từ thường có chức năng bổ nghĩa cho các thành phần khác trong câu, dùng để miêu tả đặc điểm, tính chất của con người, sự vật, hiện tượng. Có thể chia làm 2 loại tính từ : tính từ miêu tả (big, small,…)  và tính từ quan hệ (presidential, …)

Những cụm tính từ đơn giản chỉ bao gồm một tính từ đơn. Những cụm từ phức tạp cần những bổ ngữ như PP(prepositional phrase) ,VP (verb pharse),…

PP [with]	Jack was pleased with the prize
VP [inf]	Jack seem willing to lead the chorus
S [that]	Jack was angry that he was left behind

Bảng 1.5: Tính từ và cụm tính từ

5. Giới từ:Giới từ là một loại hư từ (trong nhóm quan hệ từ) dùng để nối liền từ phụ với từ chính biểu thị ngữ pháp giữa hai đơn vị đó.

6. Mạo từ:có hai loại mạo từ:

 -  Mạo từ bất định (non-specified article): trong tiếng Anh là “a” tương ứng với tiếng Việt là “một”

-  Mạo từ xác định (specified article): tiếng Anh là “the” tương ứng với tiếng Việt là “cái” và một số từ khác.

7. Câu đơn:có 5 hình thức:

Hình thức	Ví dụ
Chủ từ + nội động từ	My head aches
Chủ từ + động từ + bổ ngữ	Frank is an architect
Chủ từ + động từ + túc từ trực tiếp	My sister enjoyed the play
Chủ từ + động từ + túc từ gián tiếp + túc từ trực tiếp	The firm gave Sam a watch
Chủ từ + động từ + túc từ + bổ ngữ	They made him redundant

Bảng 1.6: Một số cấu trúc câu đơn

8. Câu ghép:là câu có nhiều hơn hai mệnh đề và sự liên kết giữa hai mệnh đề này có thể là :

Một dấu chấm phẩy.	We fished all day; we didn’t cacth a thing
Một dấu chấm phẩy kèm theo một phó từ có chức năng liên kết.	We fished all day; however, we didn’t cacth a thing
Một liên từ.	We fished all day but we didn’t cacth a thing

Bảng 1.7: Một số cấu trúc câu ghép

Một số điểm cú pháp khác nhau giữa ngôn ngữ Anh - Việt 

1. Vị trí tính từ - danh từ:Trong câu tiếng Anh thông thường nếu như sau tính từ hoặc tính từ so sánh nhất là danh từ, khi chuyển sanh tiếng Việt, tính từ hoặc tính từ so sánh nhất này sẽ được chuyển ra đứng sau danh từ.

Tiếng Anh	Tiếng Việt
ADJ + N	N + ADJ
ADJS + N	N + ADJS

Bảng 1.8: Bảng chuyển đổi cú pháp danh từ tính từ Anh - Việt

Ví dụ:  A beautiful girl                                Một cô gái đẹp

                              ADJ      N                                             N    ADJ

   She is the tallest girl in the city.    Cô ta là cô gái cao nhất trong thành phố.

                 ADJS    N                                          N     ADJS

2. Hình thức sở hữu:

            - Chỉ có trường hợp danh từ chủ sở hữu mang dấu “ ’s ” và đi trước danh từ chỉ vật sở hữu, khi chuyển sang tiếng Việt, danh từ chủ sở hữu sẽ được chuyển sang đứng sau danh từ sở hữu. ví dụ:

The boy’sbook                    quyển sách của đứa trẻ

             - Đại từ sở hữu đứng trước danh từ, khi chuyển sang tiếng Việt, đại từ sở hữu sẽ được chuyển sang đứng sau danh từ sở hữu. Ví dụ:

Myfather                   Bố của tôi

Hisbook                    Quyển sách của anh ấy

Bảng tóm tắt trong điểm ngữ pháp này:

Tiếng Anh	Tiếng Việt
Chủ sở hữu ‘s + vật sở hữu	vật sở hữu + chủ sở hữu ‘s
Đại từ sở hữu + vật sở hữu	vật sở hữu + Đại từ sở hữu

Bảng 1.9. Bảng chuyển đổi cú pháp hình thức sở hữu từ Anh sang Việt

3. Một số chỉ định từ có thể hoán đổi vị trí khi chuyển cú pháp từ Anh sang Việt:Một số chỉ định từ như this, that, these, those, … theo sau là danh từ, khi chuyển sang tiếng Việt, những chỉ định từ này sẽ được chuyển sang đứng sau danh từ. Ví dụ:

                        This book                  quyển sách này

                        That book                  quyển sách đó

                        These books              những quyển sách này

                        Those books              những quyển sách đó

(Còn tiếp)